Internationale richtlijnen bevelen specialistische psychotherapie aan voor de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. In de praktijk zijn deze therapieën echter voor veel mensen ontoegankelijk. Door dure programma’s en een te kort aan hoogopgeleide medewerkers ontstaat een beperkte beschikbaarheid van passende zorg, wat leidt tot lange wachtlijsten. Onderzoek laat zien dat generalistische behandelkaders mogelijk even effectief zijn als deze specialistische psychotherapieën. Een voorbeeld van zo een generalistisch behandelkader is de Guideline-Informed Treatment for Personality Disorders (GIT-PD). GIT-PD wordt reeds veel gebruikt in Nederland en België. Er zijn eerste onderzoeken die de effectiviteit van de GIT-PD onderbouwen, maar er is meer bewijs nodig om deze praktijk te ondersteunen. Hiernaast kunnen we binnen de GGZ tot op heden niet goed voorspellen welke behandeling voor wie het beste werkt. Om het schaarse aanbod aan passende behandelingen optimaal te benutten is het belangrijk om te onderzoeken wie beter geholpen is met specialistische psychotherapie en wie met een generalistisch behandelkader voor persoonlijkheidsstoornissen. Dit helpt minder passende verwijzingen te voorkomen, optimaal gebruik te maken van beperkte specialistische programma’s en uiteindelijk lange wachttijden te verkorten.
Doelstelling
Met P-DAET beogen we de wetenschappelijke evidentie voor een toegankelijke behandelmethode voor persoonlijkheidsstoornissen te vergroten. Hiervoor onderzoeken we twee vragen.
Ten eerste onderzoeken we de effectiviteit en kosteneffectiviteit van een generalistisch behandelkader in vergelijking met bewezen effectieve specialistische psychotherapie voor persoonlijkheidsproblematiek. Dit generalistische behandelkader is GIT-PD. GIT-PD wordt inmiddels breed ingezet in Nederland en België voor de behandeling van persoonlijkheidsproblemen. Echter wordt P-DAET de eerste studie waarin de effectiviteit van de behandeling direct vergeleken wordt met bewezen effectieve specialistische psychotherapie voor persoonlijkheidsproblematiek.
Ten tweede beoogt P-DAET meer inzicht te krijgen in het voorspellen van de beste behandelindicatie. Kortom, welke behandeling werkt voor wie. Op basis van een reeks gegevens (zoals leeftijd, traumageschiedenis, behandelmotivatie en eerdere behandelingen) wordt middels een algoritme de optimale behandeling voorspeld. In de wetenschap wordt dit een Personalised Advantage Index genoemd. Als we beter kunnen voorspellen welke behandeling voor wie werkt, dan kunnen we voorkomen dat mensen onnodig op een slecht passende behandeling wachten.
Opbouw
P-DAET is een pragmatische randomized controlled trial (RCT). RCT betekent in dit geval dat deelnemers via loting verdeeld worden over twee behandelcondities: generalistisch (GIT-PD) en specialistisch (MBT/ST). De studie is daarnaast pragmatisch omdat er behandelingen onderzocht worden zoals deze nu in de praktijk gegeven worden. Deelnemers ontvangen dus een reguliere behandeling voor persoonlijkheidsstoornissen die zij zonder deelname aan P-DAET ook volgen. Zie voor meer uitleg over de behandelingen het bijbehorende kopje.
In totaal duurt een deelname aan P-DAET 30 maanden vanaf de datum dat de behandeling start. Tijdens die 30 maanden vragen we deelnemers op 8 verschillende momenten vragenlijsten in te vullen. Daarnaast wordt op enkele momenten een interview afgenomen. In totaal duurt de afname van alle instrumenten ongeveer 10 uur.
Voor- en nadelen
Tegenover die extra tijdsinvestering moet natuurlijk een vergoeding komen te staan. Deelnemers ontvangen op 3 verschillende momenten in som 50 euro aan vergoeding. Daarnaast geeft een deelname aan P-DAET extra inzicht in het eigen herstelproces doordat we de resultaten aan deelnemers kunnen terugkoppelen en biedt het regelmatige invullen en reflecteren extra structuur in de behandeling. Verder dragen deelnemers bij aan het vergroten van kennis over het behandelen van persoonlijkheidsstoornissen waardoor anderen in de toekomst hopelijk nog beter geholpen worden.
Naast de 10 uur aan tijdsinvestering heeft deelname aan P-DAET ook als gevolg dat deelnemers minder controle hebben over de behandeling die zij ontvangen. Sowieso ontvangt iedereen een behandeling die nu ook al voor persoonlijkheidsproblemen gegeven wordt. Echter is het van belang voor het onderzoek dat er geloot wordt, want op die manier ontstaan er geen ongecontroleerde verschillen tussen de twee condities die we vergelijken. Dat is essentieel om achteraf tot wetenschappelijke conclusies te komen. Hierdoor is het niet mogelijk om de behandeling te kiezen.
Behandelingen
Per deelnemende instelling kan het behandelaanbod verschillen. In ieder geval worden twee van de drie onderstaande behandelmethodes geboden, waarvan GIT-PD altijd een optie is. De behandelingen worden allemaal reeds op grote schaal in Nederland ingezet voor de behandeling van persoonlijkheidsproblematiek. Om de (kosten)effectiviteit van de behandelingen te vergelijken en om te onderzoeken welke behandeling voor wie werkt is het voor P-DAET dus belangrijk dat deelnemers willekeurig over de twee condities verdeeld worden. MBT en ST beschouwen we hierbij doorgaans als een conditie. Hieronder vind je een beknopte samenvatting van de drie behandelingen:
– Mentalisation Based Treatment (MBT) is een vorm van psychotherapie die zich richt op het verbeteren van het vermogen van cliënten om te mentaliseren, dat wil zeggen, om gedachten, gevoelens, en intenties van zichzelf en anderen te begrijpen en te interpreteren. Het wordt vaak toegepast bij mensen met persoonlijkheidsstoornissen, met name borderline persoonlijkheidsstoornis, en helpt hen om hun emotionele reacties en interpersoonlijke relaties beter te reguleren (Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen, 2024). Bij P-DAET bestaat MBT altijd uit een combinatie van groepsbehandeling en individuele gesprekken. MBT is bewezen effectief voor de behandeling van persoonlijkheidsproblematiek (Bateman and Fonagy, 2008; Bateman and Fonagy, 2009).
– Schema Therapie (ST) richt zich op het identificeren en veranderen van diepgewortelde negatieve patronen of schema’s die ontstaan zijn in de jeugd en die het huidige gedrag en emoties beïnvloeden. Het is een integratieve psychotherapie die elementen van cognitieve gedragstherapie, gehechtheidstheorie en emotiegerichte therapie combineert om cliënten te helpen negatieve schema’s te doorbreken en gezondere manieren van denken en voelen te ontwikkelen. Binnen P-DAET wordt ST zowel individueel als in groepsformat aangeboden. Welke vorm je aangeboden krijgt hangt af van het aanbod binnen de deelnemende instelling. ST wordt veel ingezet voor de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen en is hiervoor bewezen effectief (Arntz and van Gelderen, 2020) .
– Guideline-Informed Treatment for Personality Disorders (GIT-PD) is een generalistisch kader voor het behandelen van persoonlijkheidsstoornissen. GIT-PD is daarbij niet gebaseerd op een behandelmethode, maar baseert zich op de werkzame factoren die in alle bewezen effectieve behandelvormen voor persoonlijkheidsstoornissen terugkomen. Deze factoren zijn vertaald naar een aantal basisprincipes waaraan iedere GIT-PD behandeling moet voldoen, zoals aandacht voor de relatie tussen cliënt en behandelaar, het werken in een team en het samen opstellen van duidelijke behandeldoelen. Vanuit de individuele hulpvraag van de cliënt worden binnen GIT-PD specifieke behandelinterventie toegevoegd. Zo kan de nadruk bijvoorbeeld op het verbeteren van de emotie-regulatie of op het verbeteren van de interpersoonlijke relaties liggen. Er is al enig bewijs voor de effectiviteit van de GIT-PD voor de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen (Hutsebaut et al., 2023) en GIT-PD wordt binnen meer dan 30 instellingen in Nederland en België gegeven.
Behandelaren
Alle behandelaren beschikken minimaal over het vereiste basisniveau aan cursussen in de desbetreffende behandelmethode.